Thursday 28th March 2024

    चितवनमा बिभिन्न मनोरञ्जनात्मक कार्यक्रम सहित ‘होली विशेष २०८०’भव्यरुपमा सम्पन्न    सन्तोषको स्वरमा ‘हे मातृभूमि तिम्रा हामी सबै पुजारी …’ (भिडियोसहित)    ‘जुनियर मिस्टर एण्ड मिस इटहरी’को दोश्रो संस्करणको उपाधि विजेता बने बस्नेत र लुइँटेल    उपप्रधानमन्त्री लामिछानेले भने, ‘महाजात्रा हेरिरहँदा ऊर्जा महसुस गरेँ’    ११ औं म्यूजिक खबर म्यूजिक अवार्डको मनोनयन सार्वजनिक

एक पटक हैन पटक पटक काल बन्छ रजश्वला

Monday, January 23, 2017 National Power

सुदुर पश्चिम विशेष,

महिलाहरु नछुने भएको भनेर बार्ने चलन त प्राय हिन्दु संस्कारमा गाभीएका सबै समुदायमा प्रचलनमा पाउछौँ ।त्यो समयमा महिलाहरुको शरीरबाट रक्तश्राव हुने गर्दछ ।  नियमित रक्तश्रावका कारण महिला धेरै कमजोर, आलश्य र थकान महसुस गर्ने गर्दछिन् । मासिक श्रावमा भैरहने रक्तश्रावले गर्दा महिलाहरु कमजोर भैरहेका हुन्छन् ।  महिनावारी भएको समयमा महिलाहरुलाई सबै भन्दा धेरै ढाडस र स्याहार सुसारको आवश्यकता पर्दछ ।  उनिहरुलाई मिठो ,मसिनो तथा तागतिलो खानेकुराहरुको आवश्यकता पर्दछ । गह्रुङ्गो भारि उचाल्ने काम,  धेरै दौड्ने तथा आफ्नो शरीरलाई लोडपर्ने काम गर्नु हुदैन ।


महिनावारी नियमित प्रकृया हो नराम्रो कुरा होईन ।  महिला महिनाबारीको समयमा सरसफाईमा विशेष ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ् । सरसफाईमा लापरवाही गरेमा सँक्रमण  हुन सक्दछ ।  सामान्य देखी  जटिल किसिमका रोगहरुले आक्रमण गर्न सक्छन् ।  चिकित्सकहरु पनि महिनाबारी भएकाबेला  विशेष ध्यानदिन आग्रह गर्दछन् ।  महिनावारी एक प्राकृतिक प्रकृया हो  । यहि विषयलाई मुद्धा बनाएर महिलाहरुलाई गरिने व्यवहारले हाम्रो समाजमा हैरानिको सिर्जना गरेको छ ।  जति धेरै विकास र समृद्धि तिर हाम्रो समाज लाग्ने भनेर विगुल फुकियो त्यति धेरै  समाजमा जकडिएका यस्ता कुरुतीहरुको वर्चश्व देखा पर्न थालेको छ । यसैको जल्दोबल्दो उदाहरण बन्न पुगेको छ सुदुरपश्चिम । यो ठाउँ जति राम्ररी प्रकृतिले सजाएको छ त्यति नराम्ररी यहाँका परम्परागत  कुरितीहरुले गन्ध फैलाएको छ । जातजाति ,धर्म,वर्ण ,वर्ग हरेक क्षेत्रमा विभेद त छ नै ।  पछिल्ला दिनहरुमा सबै भन्दा हाईलाईटमा आएको भनेको छाउपडि प्रथानै प्रमुख छ । यहाँ प्राय सबै जिल्लाहरुमा यो प्रथा कायम छ  । यहाँ महिनाबारी मान्ने र बार्ने गरिन्छ तर महिलालाई मानवताकै हिसावमा राखेको कुरा पनि देखेका छैनाँैँ ।यसै ठाउँमा जातकै आधारमा पनि महिनावारी को विभेद पनि गरिन्छ ।

दलित भन्दा बाहुन क्षेत्रीमा , ठकुरीमा अझै कट्टर मान्ने गर्छन् । महिनावारी भएको समयमा यहाँका महिलाहरुका लागि एउटा मृत्यु पार गर्नु जस्तै हुने गर्दछ् । जब महिला महिनावारी हुन्छिन् तव घर भन्दा पर कम्तिमा एक किलोमिटर टाढा खेतको छेउमा बनाएको झुपडिको बास बस्छिन् ।  जुन झुपडिमा भित्र छिर्ने एक सानो झ्याल जस्तो ढोका बाहेक अन्त कतै हावा छिर्ने ठाउँ पनि हुदैन ।  त्यहाँ न बोल्ने साथी हुन्छन् न  त भोक लागेको समयमा खाने कुरा,न त आरामको निन्द्रामा सुत्न नै सकिन्छ । ओछ्याउने परालको गुन्द्रि र ओढ्ने पातलो तौलिया बाहेक अरु केहि पाईदैन । महिलाले करिव ७ दिन सम्म त्यसै झुपडिमा विताउने गर्छिन् । हिउदको तुसारो  होस वा वर्षादको झरी अथवा गर्मीयामको टाउको पगाल्ने गर्मीनै किन नहोस उसले हरेक समस्याहरु सँग लडेर ति दिनहरु विताउछे । हरेक महिनामा अथवा २८ दिनमा भईरहने नियमित रक्तश्रावकै कारण महिला छाउगोठमा पस्नै पर्ने हुन्छ  ।

त्यसैको फलस्वरुप महिला तातो खोज्न आगोबालेकै कारण निसास्सियर ज्यान गुमाएका घटना , वर्षादको दर्कने झरी सर्प र विच्छिको टोकाईबाट ज्यान गुमाएका घटना , एक्लै महिला छाउगोठमा सुत्दा बलत्कृत भएका घटना र जँगली जानवरको आक्रमणबाट ज्यान गुमाएका घटनाहरु हिजो आज पल पल सुन्छौँ देख्छौँ र भोगेका पनि छौँ  । यस्तै मानसिकता रहिरहेमा भोली पनि यस्ता घटना निर्मुल हुने कुरा कल्पनामा मात्रै सिमीत नरहला भन्न सकिदैन ।  एक पटक हैन पटक पटक महिलाको काल महिनावारी भएको छ ।  सुदुरपश्चिमकै लागि भनेर थुप्रै आवाजहरु उठे ¥यालि निस्किए ।  ठुला ठुला होटेल गोष्ठि सेमिनारहरुमा छाउपडि निर्मुल पार्ने भनेर ठुला ठुला भाषण गरिए । गाउँ गाउँमा जनचेतनामुलक कार्यक्रम पनि गरिए ।  पक्कै हो यो सबै कुरा गरेकै हो यसै ठाउँका नेताहरुले उच्च ओहदामा पुगेका महिलाहरुले पनि मान्नु हुदैन गोठमा बस्नु हुदैन भने  ।


विभिन्न सँघ संस्थाहरुले पनि छाउपडि सम्बन्धी कैयौँ कार्यक्रमहरु सञ्चालन गरे र गर्दै छन् पनि । छाउपडि गोठ बनाउनु हुदैन भन्दै धेरै पहल गरे । दिनभरि छाउगोठ भत्काईए  । हो गरिएकैहुन् हामिले प्रत्यक्ष देखेका कुरा हुन  । तर छाउपडि गोठमा ज्यान गुमाउने मध्य उदाहरणीय जिल्ला बन्न पुगेको छ आज  सुदुर पश्चिमको अछाम जिल्ला । जहाँ वर्षैै पिच्छे अल्पआयुमै  महिला तथा किशोरीहरु ज्यान गुमाई रहेका छन्  । नेपाल सरकारबाट पनि पहल नभएको होईन भन्न मिल्दैन ।  वि.सँ २०६२ सालमा सर्वोच्च अदालतले समाजका यस्ताकुरा कुरिती घोषणा गरि यसको उन्मुलन गर्न सरकारलाई निर्दैशन समेत दिएको थियो । त्यसपछि २०६४ सालमा निर्दैशिका समेत बनेको छ । तर के त्यो निर्देशिका अछामका जनताको कानमा परेको छ त ? के निर्दैशिकाले भनेको कुरा मान्दैछन त ? महिला विकास कार्यालय अछामकी कार्यालय प्रमुख भगवती अर्याल “ छाउ हुनु प्राकृतिक प्रकृया हो  यो नराम्रो होईन भन्दै महिला किशोरी र बृद्धहरु सबैलाई राखेर जनचेजता मुलक कार्यक्रम धेरै चलायौँ तर अझै निर्मुल गर्न सकिराखेका छैनौँ । यसको जिम्मेवार नेपाल सरकार नभई स्वयम् जनता हुन् । ति समुदाय हुन जो दिनभरी भत्काएका गोठ रातभरि लागेर बनाउने गर्दछन् । उनिहरुले आफ्नै नैतिकताले मनन  गर्नुपर्ने कुरा हो नि ” भन्छिन् ।

अछाममा छाउपडि गोठमुक्त गाविस घोषण अभियान चले । नेपाल सरकार विभिन्न संघ संस्था हरेक व्यक्ति  र संस्थाको ध्यान सुदुरपश्चिम पुग्यो । सुदुरपश्चिमको  पनि विशेष त अछाम पुग्यो  । कुरिती कुसंस्कार भनेर विगुल फुकियो र अछाकको गाज्रा गाविसलाई सरोकारवालाको सहभागितामा वि सं २०७२ साल असोज ९ गते छाउपडि गोठमुक्त गाविस घोषणा समेत गरियो  । त्यो बेला गाउँका सबै महिला, किशोरी र बृद्धहरु समेत एक जुट भएका थिए । त्यो आवाज जो अव देखि हामी छाउगोठमा बस्ने छैनौ भन्दै प्रतिवद्धता जनाएको आवाज थियो । त्यसै गाविसको आवाज जसले अवदेखि कुरुती मान्ने छैनौ भन्दै दन्केको आगो एक वर्ष नपुग्दै सेलायो सायद, त्यसैको परिणाम थियो २०७३ पौष २ गतेको घटना । पौष २ गते गाज्रा गाविसकै रोशनी तिरुवा जम्मा १५ वर्ष कि  थिईन जसले छाउगोठमै ज्यान गुमाउनु पर्यो । उनि हिँउदको कठ्याङग्रीने जाडोलाई छल्न छाउगोठमा आगोवालेर सुतेकि थिईन  । त्यसैमा निसास्सीएर ज्यान गुमाईन् । यो दर्दनाक कथा कसले सुन्यो आखिर को थिए छाउगोठमुक्त गाविस घोषणा गर्ने मान्छे ? कहाँ गए  ति किशोरी, महिला जसले प्रतिवद्धता गरेका थिए ? के एक वर्षमै बिर्सेर गए त ?  यति मात्रै हैन रोशनी वितेको एक महिना अगाडी पनि सोहि प्रकृतिको घटना अछामकै तिमल्सैन गाविसमा भएको थियो । तिमल्सैन गा.वि.स कि २१ वर्षिया डम्बरा उपाध्यायको पनि छाउगोठमै ज्यान गएको थियो ।

छाउ हुदा घर देखि टाढा मात्रै हैन  दुध दहि, ध्यु खान नहुने, बोट विरुवा छुन नहुने, देविदेउता को मन्दिर भएको बाटो हिड्न नहुने , आफुभन्दा ठुलामान्छेलाई छुन नहुने लगाएतका अन्धविश्वासले गहिरो जरा गाडेको छ । त्यति मात्रै नभएर  महिनावारी भएको बेला शिक्षीका होस वा विद्यार्थी किशोरी विद्यालयको प्राङ्गणमा मन्दिर भए बिद्यालयसमेत जान नहुने भन्दै शिक्षाबाट समेत बन्चित भएका छन् ।  वितेका दश वर्षको अवधिमा अछाम जिल्लामा मात्रै १० जना महिला तथा किशोरीहरुले छाउगोठमै ज्यान गुमाई सकेका छन् । छाउपडि गोठमै ज्यान गुमाउने र केहि समय सरोकारवाला तात्ने गरे पनि पछि सेलाउने गरेको पाईन्छ ।

अछामका ३१ओटा गा.वि.स छाउगोठमुक्त गाविस घोषणा गरिए पनि भित्र भित्रै छाउगोठमै बस्ने गरेका कारण यो प्रथाको अन्त्य जटिल बन्दै गईरहेको छ । सामाजिक रुपमा जरा गाडेर बसेको यस्तो प्रथाको अन्त्य गर्न समाजका सबै सरोकारवाला एकजुट हुनै पर्छ । देखावटीरुपमा चर्का नारा लगाउने भन्दापनि आत्मै देखि लाग्नुपर्ने देखिन्छ । महिनावारी भएकाबेला महिला घरमा बस्नै नमान्ने कारण पनि छन् । घरमा कुनै अन्य कारणवस केहि घटना भएमा महिनावारी घरमा राखेर भयो भन्ने अन्धविश्वासका कारणले पनि महिला त्योे आरोप सहन नसकेर  पनि छाउगोठमै फर्किन बाध्यछन् । यस्ता भ्रम चिर्दै समुदायलाई सचेत पार्ने काममा ढिलाई गर्न नहुने टट्कारो आवश्यकता देखिन्छ ।

कमला जोशी
एसोसियटेड सम्पादक
पावर न्यूज राष्ट्रिय मासिक पत्रिकाको लागी
नेशनल पावर न्यूज डट कम